Trong thế giới văn học Việt Nam, “Trong lòng mẹ” không chỉ là một đoạn trích kinh điển mà còn là một biểu tượng về tình mẫu tử thiêng liêng. Trích từ hồi ký “Những ngày thơ ấu” của nhà văn Nguyên Hồng, tác phẩm đã chạm đến trái tim của biết bao thế hệ độc giả bằng cảm xúc chân thật, da diết. Đối với học sinh lớp 6 theo chương trình Ngữ Văn Cánh Diều, việc Soạn Văn Trong Lòng Mẹ không chỉ là nắm bắt kiến thức mà còn là hành trình khám phá giá trị nhân văn sâu sắc. Bài viết này sẽ đi sâu vào việc phân tích, cảm nhận đoạn trích, giúp các em hiểu rõ hơn về nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa của tác phẩm, từ đó rèn luyện kỹ năng phân tích đặc điểm nhân vật và cảm thụ văn học một cách trọn vẹn.
I. Giới Thiệu Chung Về Tác Phẩm Và Tác Giả
Để hiểu rõ hơn về đoạn trích “Trong lòng mẹ”, chúng ta cần tìm hiểu về tác giả Nguyên Hồng và bối cảnh ra đời của tác phẩm.
1. Về Tác giả Nguyên Hồng và Hồi ký “Những ngày thơ ấu”
Nguyễn Nguyên Hồng (1918 – 1982), sinh ra tại Nam Định, là một nhà văn lớn của nền văn học hiện đại Việt Nam. Cuộc đời ông gắn liền với tuổi thơ đầy cơ cực và bất hạnh. Mồ côi cha từ sớm, mẹ phải đi làm ăn xa ở Thanh Hóa, cậu bé Hồng lớn lên trong sự ghẻ lạnh, khinh miệt của họ hàng. Hoàn cảnh éo le ấy đã hun đúc nên một tâm hồn nhạy cảm, sâu sắc và một ngòi bút tài hoa, luôn hướng về những số phận bất hạnh, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em. Với ông, “viết văn là một lẽ sống”, và ông đã để lại nhiều tác phẩm có giá trị như tiểu thuyết “Bỉ vỏ”, truyện ngắn “Bảy Hữu” và đặc biệt là hồi ký “Những ngày thơ ấu”.
“Những ngày thơ ấu” được viết năm 1938 và xuất bản trọn vẹn thành sách vào năm 1940. Đây là một tập hồi ký gồm 9 chương, ghi lại chân thực và cảm động những năm tháng tuổi thơ cay đắng của tác giả. Tác phẩm không chỉ tái hiện một cách sống động cuộc đời khốn khó của cậu bé Hồng mà còn khắc họa rõ nét xã hội cũ đầy định kiến, tàn nhẫn. Giữa những khó khăn ấy, điều duy nhất nâng đỡ tâm hồn cậu bé là tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt. “Trong lòng mẹ” chính là chương thứ 4 của tập hồi ký này, tập trung khai thác những cảm xúc mãnh liệt của bé Hồng khi đối diện với định kiến và niềm hạnh phúc khi được đoàn tụ với mẹ.
2. Cách Đọc Một Đoạn Hồi Ký
Khi đọc một đoạn hồi ký như “Trong lòng mẹ”, người đọc cần chú ý đến các yếu tố sau để cảm nhận được tính xác thực và chiều sâu cảm xúc của tác phẩm:
- Tác giả viết về ai, sự việc gì và mục đích gì? Hồi ký thường là lời kể của chính tác giả về cuộc đời mình, về những sự kiện đã diễn ra trong quá khứ. Mục đích là để ghi lại, hồi tưởng và bộc lộ tâm trạng, cảm xúc mà bản thân đã trải qua.
- Những yếu tố tạo nên tính xác thực? Hồi ký được kể ở ngôi thứ nhất, người kể xưng “tôi”, trực tiếp chứng kiến và trải nghiệm. Các chi tiết về thời gian, địa điểm, tên nhân vật cụ thể (như mợ Hồng, người cô) góp phần làm tăng tính chân thực.
- Cảm xúc, thái độ của người kể? Cảm xúc của nhân vật “tôi” (chính là tác giả) xuyên suốt tác phẩm là yếu tố quan trọng, cho thấy cái nhìn chủ quan nhưng đầy mãnh liệt về các sự việc và nhân vật. Trong “Trong lòng mẹ”, cảm xúc của bé Hồng dao động từ uất ức, căm phẫn đến hạnh phúc, hân hoan.
II. Phân Tích Nội Dung Đoạn Trích “Trong Lòng Mẹ”
Đoạn trích “Trong lòng mẹ” kể về cuộc gặp gỡ đầy cảm động giữa bé Hồng và người mẹ sau chuỗi ngày xa cách, đồng thời thể hiện sâu sắc tình mẫu tử vượt lên mọi định kiến. Đây là một trong các tác phẩm văn học nổi tiếng cần được tìm hiểu kỹ càng.
1. Hoàn Cảnh Của Bé Hồng Và Những Lời Nói Cay Nghiệt Của Người Cô
Đoạn trích mở đầu bằng hình ảnh cậu bé Hồng sống trong hoàn cảnh đáng thương: cha mất sớm, mẹ phải bỏ đi Thanh Hóa làm ăn xa. Cậu sống với bà nội và những người cô, chú. Đây là một trong những cảnh đời thường xuất hiện trong nhiều bài văn phân tích đặc điểm nhân vật.
Trong hoàn cảnh khó khăn ấy, người cô đã dùng những lời lẽ cay nghiệt, dèm pha về mẹ của Hồng, cố ý gieo vào đầu đứa cháu những suy nghĩ tiêu cực, chia rẽ tình mẹ con. Người cô thường xuyên hỏi thăm Hồng về việc mẹ có về thăm không, mẹ có gửi thư không, sau đó kể lể về những “tệ đoan” của mẹ Hồng (như bỏ nhà đi, chơi bời…). Những lời lẽ ấy không chỉ là sự độc ác, mà còn là biểu hiện của định kiến xã hội phong kiến cũ đối với người phụ nữ. Người cô thậm chí còn muốn Hồng vào Thanh Hóa để “bắt mẹ mày may vá sắm sửa cho và bế em bé chứ”, nhằm đẩy Hồng vào một tình huống khó xử và làm sâu sắc thêm vết thương lòng của cậu bé.
Trước những lời lẽ của người cô, phản ứng của bé Hồng rất phức tạp. Ban đầu, cậu toan trả lời rằng “có” mẹ sẽ về, nhưng rồi nhận ra sự cay nghiệt, ruồng rẫy trong giọng nói và ánh mắt của cô. Lòng căm giận bỗng trỗi dậy, cậu bé đáp lại một cách kiên quyết: “Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thể nào mợ cháu cũng về!”. Câu nói này không chỉ thể hiện sự bảo vệ mẹ mà còn cho thấy lòng tin mãnh liệt của Hồng vào tình mẫu tử, bất chấp những lời dèm pha. Cậu bé cảm thấy bị bức xúc, khó chịu tột độ khi tình yêu dành cho mẹ bị người khác xúc phạm.
2. Cuộc Gặp Gỡ Định Mệnh Và Niềm Hạnh Phúc Vỡ Òa
Phần nội dung chính của văn bản nằm ở đoạn thứ ba, kể về khoảnh khắc bé Hồng bất ngờ gặp lại mẹ. Sau buổi tan học, trên con đường quen thuộc, cậu bé bỗng nhìn thấy một người phụ nữ lướt qua trên chiếc xe kéo. Đó không ai khác chính là mẹ của cậu.
-
Hành động và cảm xúc của bé Hồng khi gặp lại mẹ:
- Hành động: “Liền đuổi theo”, “gọi bối rối”, “òa lên khóc nức nở”, “ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ”.
- Cảm xúc: “vui mừng nhưng cũng lo lắng”, “sợ sẽ bị cười, trêu trọc nếu như nhận nhầm mẹ”, “vui mừng khôn xiết”, cảm thấy “ấm áp đã bao lâu mất đi… thơm tho lạ thường”.
- Những từ ngữ này diễn tả chân thực khao khát cháy bỏng được gặp mẹ của cậu bé Hồng. Cuộc gặp gỡ bất ngờ đã khiến những cảm xúc bị dồn nén bấy lâu vỡ òa, hòa quyện giữa niềm hạnh phúc tột cùng và nỗi xúc động nghẹn ngào. Cậu bé không quan tâm đến những ánh mắt nhìn ngó, chỉ biết ôm chặt mẹ, tận hưởng hơi ấm quen thuộc đã xa cách bấy lâu.
-
Hình ảnh người mẹ hiện lên trong mắt Hồng:
Trong cái nhìn của bé Hồng, người mẹ hiện lên thật khác với những gì người cô đã kể. “Không còm cõi xơ xác như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi”. Gương mặt mẹ “vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má”. Những lời miêu tả này cho thấy tình yêu thương đã khiến Hồng nhìn mẹ bằng ánh mắt trìu mến, đẹp đẽ nhất. Cậu bé thấy mẹ không hề tiều tụy, ngược lại còn toát lên vẻ đẹp rạng rỡ của một người phụ nữ mạnh mẽ, đầy nghị lực. Đây là một minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của tình mẫu tử, có thể vượt qua mọi lời dèm pha. -
Tình mẫu tử thiêng liêng:
Bức tranh minh họa, cũng như những cảm xúc của bé Hồng, gợi lên sự vui mừng, hạnh phúc ngập tràn khi được ở trong vòng tay mẹ. Điều này làm nổi bật tình mẫu tử thiêng liêng, khẳng định rằng không điều gì, biến cố hay thăng trầm nào có thể ngăn cách được tình cảm mẹ con dành cho nhau. Tình mẫu tử được thể hiện rõ nét qua những cử chỉ, hành động, cảm xúc của nhân vật “tôi”: “TôI ngồi trên xe điện, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ”, cảm xúc rạo rực, vui sướng khi được mẹ vuốt ve, vỗ về âu yếm. Những chi tiết này cho thấy tình mẹ ấm áp, dịu dàng là bến đỗ bình yên nhất cho tâm hồn đứa trẻ. -
Lý giải “câu nói ấy bị chìm ngay đi”:
“Câu nói ấy” ở đây chính là lời dèm pha, cay nghiệt của người cô: “Mày dại quá! Vào Thanh Hóa đi tao chạy cho tiền tàu. Vào bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và bế em bé chứ.” Khi bé Hồng gặp lại mẹ, được nhìn thấy mẹ, được cảm nhận tình yêu thương nồng hậu mà mẹ dành cho mình, thì những lời nói độc địa ấy “bị chìm ngay đi”. Lý do là bởi tình mẫu tử thiêng liêng đã chiến thắng tất cả. Trong khoảnh khắc đoàn tụ, niềm hạnh phúc và tình yêu thương đã lấn át mọi nỗi đau, mọi định kiến, mọi lời gièm pha. Những lời nói ngoài kia bỗng trở nên vô nghĩa, không thể lay chuyển được niềm tin và tình cảm sâu sắc của cậu bé Hồng dành cho mẹ.
III. Đặc Điểm Thể Loại Hồi Ký Trong “Trong Lòng Mẹ”
Đoạn trích “Trong lòng mẹ” là một ví dụ điển hình cho thể loại hồi ký, thể hiện qua các đặc điểm sau:
- Ghi chép sự việc và tâm trạng có thực: Hồi ký không phải là hư cấu hoàn toàn mà dựa trên những sự kiện có thật trong cuộc đời tác giả. Nguyên Hồng đã tái hiện chân thực tuổi thơ cơ cực của mình, những mâu thuẫn gia đình và tình cảm mãnh liệt dành cho mẹ. Dòng trạng thái tâm trạng, cảm xúc của bé Hồng từ đau khổ, căm phẫn đến hạnh phúc vỡ òa đều là những trải nghiệm thực mà tác giả đã trải qua.
- Ngôi kể thứ nhất: Toàn bộ câu chuyện được kể bằng ngôi “tôi” xưng hô của nhân vật chính – cũng chính là tác giả Nguyên Hồng. Điều này giúp tác giả bộc lộ trực tiếp suy nghĩ, cảm xúc, góc nhìn chủ quan của mình về các sự kiện và nhân vật, tạo nên tính chân thực và sức lay động mạnh mẽ cho người đọc.
IV. Cảm Nhận Về Đoạn Trích “Trong Lòng Mẹ”
Sau khi tìm hiểu và phân tích đoạn trích “Trong lòng mẹ”, điều đọng lại sâu sắc nhất chính là tình mẫu tử thiêng liêng mà hai mẹ con bé Hồng dành cho nhau. Tình cảm ấy có sức mạnh phi thường, có thể vượt qua mọi rắp tâm tanh bẩn, mọi định kiến tàn nhẫn của xã hội để trở nên sâu sắc và bền chặt. Nó là điểm tựa vững chắc cho tâm hồn non nớt của cậu bé Hồng, giúp cậu vượt qua những khó khăn, bất hạnh của cuộc đời.
Đồng thời, qua đoạn trích, chúng ta cũng thấy được vai trò vô cùng quan trọng của người mẹ trong cuộc sống của mỗi đứa trẻ. Mẹ không chỉ là người sinh thành mà còn là nguồn yêu thương, che chở, vỗ về, là biểu tượng của sự ấm áp và bình yên. Dù phải đối mặt với nhiều định kiến và sự hiểu lầm, người mẹ trong “Trong lòng mẹ” vẫn yêu thương con vô bờ bến, và chính tình yêu ấy đã xua tan mọi bóng tối trong tâm hồn đứa con.
Với ngôn từ giản dị, lời văn trong sáng, giàu chất thơ và giọng điệu tình cảm, da diết, Nguyên Hồng đã tạo nên một văn bản có giá trị, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc. “Trong lòng mẹ” không chỉ là một bài học về tình yêu thương gia đình mà còn là lời nhắc nhở về sự cảm thông, thấu hiểu và lòng bao dung trong cuộc sống. Các bạn có thể tham khảo thêm cách soạn bài chị em thúy kiều để nắm bắt thêm các kiến thức văn học khác.
Tài liệu tham khảo:
- Sách giáo khoa Ngữ Văn 6, Tập 1, bộ sách Cánh Diều, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.