Trong kho tàng văn học Việt Nam, thi sĩ Nguyễn Khuyến là một trong những gương mặt tiêu biểu, với những tác phẩm mang đậm hơi thở cuộc sống nông thôn, tình người thắm đượm và triết lý sâu sắc. Trong số đó, bài thơ Bạn đến Chơi Nhà Nguyễn Khuyến nổi bật như một viên ngọc sáng, không chỉ là đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông mà còn là đại diện xuất sắc cho thể thơ Nôm Đường luật của Việt Nam. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích tác phẩm kinh điển này, từ hoàn cảnh ra đời đến những giá trị nội dung và nghệ thuật làm nên sức sống vĩnh cửu của nó.
Vài Nét Về Tác Giả Nguyễn Khuyến – “Tam Nguyên Yên Đổ”
Nguyễn Khuyến (1835-1909), thuở nhỏ có tên là Thắng, quê ở thôn Vị Hạ, làng Vị, xã Yên Đổ, nay thuộc Trung Lương, Bình Lục, Hà Nam. Ông xuất thân từ một gia đình nghèo nhưng nổi tiếng thông minh, hiếu học. Sự nghiệp học vấn của ông lẫy lừng khi đỗ đầu cả ba kỳ thi Hương, Hội, Đình, do đó được mệnh danh là Tam Nguyên Yên Đổ, một danh hiệu mà hiếm ai đạt được trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.
Ông từng làm quan khoảng mười năm, nhưng khi thực dân Pháp hoàn tất việc xâm chiếm Bắc Bộ, Nguyễn Khuyến đã thể hiện lòng yêu nước và khí tiết của một bậc sĩ phu yêu nước bằng cách cáo quan về quê ở ẩn. Quyết định này không chỉ thể hiện sự bất hợp tác với chính quyền thực dân mà còn mở ra một giai đoạn sáng tác rực rỡ, nơi ông gửi gắm tâm tư, tình cảm vào những vần thơ mộc mạc, đậm chất dân dã. Những tác phẩm của ông trong giai đoạn này thường chứa đựng nỗi ưu thời mẫn thế, tình yêu quê hương đất nước và đặc biệt là tình cảm bạn bè sâu sắc, như trong bài thơ Khóc Dương Khuê.
“Bạn Đến Chơi Nhà” – Bài Thơ Nôm Đường Luật Kinh Điển
Bài thơ Bạn đến chơi nhà được coi là một trong những tác phẩm thành công và tiêu biểu nhất của Nguyễn Khuyến. Nó không chỉ là minh chứng cho tài năng bậc thầy của ông trong việc sử dụng ngôn ngữ thơ Nôm mà còn là đại diện xuất sắc cho thể thơ Đường luật Việt Nam, mang đậm dấu ấn riêng biệt.
Bài thơ được Nguyễn Khuyến sáng tác trong những năm tháng ông đã cáo quan về sống ẩn dật tại quê nhà, khi tuổi đời đã bước sang ngưỡng “xưa nay hiếm”. Đây là một kỷ niệm đặc biệt về cuộc hội ngộ với một người bạn tri kỷ, người quen biết nhau từ chốn quan trường sóng gió, nay lại gặp gỡ giữa khung cảnh thôn quê thanh bình – nơi chôn rau cắt rốn của ông.
Từng câu chữ trong bài thơ đều toát lên vẻ mượt mà, thanh cao, chất chứa tình cảm thắm thiết, gắn bó, mặn mà và đầy chất nhân văn. Nó vẽ nên hình ảnh một con người chất phác, sống bằng tình cảm, gác lại mọi vinh hoa phú quý.
Tiếng Reo Vui Mở Đầu và Tình Huống Éo Le
Câu thơ mở đầu “Đã bấy lâu nay bác tới nhà” vang lên như một tiếng reo vui khôn xiết, là khởi nguồn cho tất cả tình huống và cảm xúc trong bài. Niềm vui sướng khi gặp lại một người bạn cũ, đặc biệt là sau bao năm xa cách và giữa chốn thôn quê yên bình, là một tình nghĩa vô cùng quý báu. Dù đã trải qua bao vinh hoa chốn kinh thành, nhưng tình bạn ấy vẫn vẹn nguyên, vẫn thôi thúc họ tìm đến nhau để hàn huyên, tâm sự.
Tuy nhiên, niềm vui ấy lại đặt nhà thơ vào một tình huống đầy trớ trêu và cũng không kém phần hài hước: hoàn cảnh tiếp khách thì lại éo le, thiếu thốn trăm bề. Hàng loạt tình huống được Nguyễn Khuyến liệt kê một cách dí dỏm:
- Trẻ đi vắng: không có người sai vặt, tiếp nước.
- Chợ xa: không mua sắm được thức ăn ngon.
- Ao sâu, khó chài cá: cá cũng không thể bắt để đãi khách.
- Vườn rộng, rào thưa: rau dại cũng khó kiếm.
- Cải chửa ra cây, cà mới nụ: rau trái không có để hái.
Lời thơ tự nhiên, vui vẻ, trong sáng đã tạo nên một thanh điệu hoạt bát, toát lên sự hiếu khách nồng nhiệt của chủ nhà trước một vị khách quý. Sự thiếu thốn vật chất tưởng chừng khiến buổi gặp mặt kém phần trang trọng, nhưng qua cách kể của Nguyễn Khuyến, nó lại trở thành những tình tiết gây cười, làm bật lên vẻ chân chất, mộc mạc của ông.
Tình Bạn Vượt Lên Trên Vật Chất
Mặc dù tất cả đều thiếu vắng, ngay cả cái tối thiểu nhất để tiếp khách như miếng trầu cũng không có, nhưng câu cuối cùng của bài thơ lại là một sự bất ngờ đầy lý thú và chất chứa những cảm xúc dạt dào, khó tả. Tình bạn chân thành ấy đã vượt lên trên mọi lễ nghi tầm thường, mọi sự thiếu thốn vật chất.
Ba từ “ta với ta” chính là tâm điểm, trọng tâm của toàn bộ bài thơ. Âm điệu bài thơ bỗng dưng thay đổi, trở nên thân mật, ngất ngây. Cụm từ này không giống với “ta với ta” trong bài Qua Đèo Ngang của Bà huyện Thanh Quan, nơi nó thể hiện nỗi trống vắng, hiu quạnh nơi đất khách, quê người. Ngược lại, trong bài thơ Bạn đến chơi nhà, ba từ này mang ý nghĩa nồng thắm của tình cảm bạn bè chân thành, thanh tao và trong sáng. Nó khẳng định rằng, trong giây phút hội ngộ quý giá ấy, điều duy nhất còn lại và quan trọng nhất chính là sự hiện diện của đôi bạn tri kỷ, không cần bất cứ yếu tố vật chất nào.
Nhà thơ đã rất khéo léo lột tả sự nhiệt tình, nồng hậu và mến khách trước hoàn cảnh bất ngờ, thiếu thốn của mình. Đằng sau những câu từ dân dã, hóm hỉnh là hai tâm hồn chân chất, nhẹ nhàng mà sâu sắc đang hướng về nhau. Tình cảm chính là điều tác giả mong đợi, khao khát nhất, và chỉ mình nó thôi cũng đủ để sưởi ấm một buổi trò chuyện, gặp mặt, vượt xa mọi giá trị một đồng Malaysia bằng bao nhiêu tiền Việt Nam hay những món quà đắt tiền.
Thông Điệp và Triết Lý Sống Từ “Bạn Đến Chơi Nhà”
Nói chung, bài thơ Bạn đến chơi nhà Nguyễn Khuyến được tạo nên trên một hình ảnh dường như không có gì về vật chất, không phải là thiếu thốn hoàn toàn mà là sự không đầy đủ để đãi bạn theo lẽ thường. Để rồi đúc kết lại bằng một câu thơ thâm thúy: “Bác đến chơi đây, ta với ta” thật đậm đà, sâu sắc.
Bài thơ này không chỉ là một lời bộc lộ chân tình của tác giả mà còn là một triết lý sâu sắc, một bài học về sự chuẩn mực rằng: tình bạn đích thực cao hơn mọi của cải, vật chất. Nó đề cao giá trị tinh thần, sự gắn kết giữa con người với con người, đặc biệt là giữa những người tri kỷ, trong mọi hoàn cảnh sống. Đây cũng là một trong những bài văn mẫu lớp 6 thường được đưa vào giảng dạy để giáo dục các em về tình bạn.
Kết Luận
Bài thơ Bạn đến chơi nhà Nguyễn Khuyến là một kiệt tác của văn học Việt Nam, thể hiện tài năng bậc thầy của Nguyễn Khuyến trong việc kết hợp ngôn ngữ mộc mạc, dí dỏm với chiều sâu triết lý nhân sinh. Qua cuộc hội ngộ giản dị nơi thôn quê, nhà thơ đã gửi gắm thông điệp vĩnh cửu về giá trị của tình bạn chân thành, vượt lên trên mọi ràng buộc vật chất. Tác phẩm không chỉ mang lại tiếng cười sảng khoái mà còn để lại trong lòng độc giả sự suy ngẫm về những giá trị đích thực trong cuộc sống. Hãy luôn trân trọng những tình bạn quý giá, bởi đó là tài sản vô giá mà không tiền bạc hay của cải nào có thể sánh bằng.
Tài Liệu Tham Khảo
- Không có tài liệu tham khảo cụ thể được cung cấp trong bài gốc.