Khu Di Tích Lam Kinh không chỉ là một quần thể kiến trúc cổ kính mà còn là biểu tượng sống động của một giai đoạn lịch sử oai hùng, nơi khởi nguồn của vương triều Hậu Lê thịnh trị. Nằm tại địa bàn hai huyện Thọ Xuân và Ngọc Lặc, cách thành phố Thanh Hóa hơn 50km về phía Tây Bắc, Lam Kinh ngày nay được quy hoạch với tổng quy mô diện tích lên đến 200ha, được mệnh danh là “kinh đô thứ hai” của nước Đại Việt sau Thăng Long Đông Đô. Di tích mang trong mình giá trị văn hóa và lịch sử thiêng liêng, không chỉ của riêng nhân dân Thanh Hóa mà còn của cả dân tộc Việt Nam.
1. Lam Kinh – Nơi Khởi Nguyên Vương Triều Hậu Lê
Lam Kinh gắn liền với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn lừng lẫy do người anh hùng dân tộc Lê Lợi phát động và lãnh đạo vào mùa xuân năm 1418 tại núi rừng Lam Sơn. Sau mười năm kháng chiến gian khổ, ngày 15 tháng 4 năm 1428 âm lịch, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế tại Đông Đô (Thăng Long – Hà Nội), lấy niên hiệu Thuận Thiên và đặt tên nước là Đại Việt, mở ra một vương triều hưng thịnh bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam – vương triều Hậu Lê kéo dài 360 năm. Để ghi nhớ công lao của các vị tướng và để phát huy tinh thần đồng chí, đoàn kết đã làm nên chiến thắng, những bài học từ cuộc khởi nghĩa vẫn còn nguyên giá trị.
Năm 1430, Lê Lợi cho đổi Lam Sơn thành Tây Kinh (hay còn gọi là Lam Kinh). Đến năm 1433, Lê Thái Tổ băng hà và được đưa về quê hương Lam Sơn an táng tại Vĩnh Lăng. Từ đó, Lam Kinh chính thức trở thành khu sơn lăng – nơi an nghỉ và thờ phụng tổ tiên, các vị vua cùng Hoàng hậu thời Lê Sơ, một biểu tượng của cội nguồn yêu thương và lòng biết ơn của các thế hệ sau.
Toàn cảnh quần thể di tích Lam Kinh nhìn từ trên cao, thể hiện quy mô và vị thế quan trọng của khu di tích lịch sử
2. Quá Trình Phát Triển Kiến Trúc Điện Lam Kinh
Kế nghiệp vua Lê Thái Tổ, vua Lê Thái Tông sau khi lên ngôi đã tiếp tục cho xây dựng điện Lam Kinh. Ban đầu, điện Lam Kinh được xây dựng với quy mô nhỏ, mang tính chất chủ yếu là khu “Sơn lăng”. Tuy nhiên, theo thời gian, để phục vụ vua và Hoàng tộc mỗi khi về thăm quê hương, bái yết sơn lăng, điện Lam Kinh dần dần được mở rộng với quy mô to lớn và uy nghi hơn.
Sách Việt sử thông giám cương mục đã mô tả về kiến trúc Lam Kinh: “Lam Kinh nhà Lê ở phía Tây núi Lam Sơn, phía bắc gối vào núi Dầu. Đầu thời Thuận Thiên lấy đất này làm Tây Kinh, cũng gọi là Lam Kinh, xây dựng cung điện trông ra sông, đằng sau hồ lớn giống hồ Kim Ngưu, các khe núi đổ vào hồ này. Lại có khe nhỏ bắt nguồn từ hồ chảy qua trước điện, ôm vòng lại như hình vòng cung, bắc cầu lợp ngói trên khe. Đi qua cầu tới cung điện.”
Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí cũng ghi lại: “Điện Lam Kinh đằng sau gối vào núi, trước mặt trông ra sông, bốn bên nước non xanh biếc, rừng rậm um tùm, Vĩnh Lăng của Lê Thái Tổ, Hựu Lăng vua Lê Thái Tông và các lăng của vua nhà Lê ở đây cả (?) lăng nào cũng có bia.”
Giếng Ngọc Lam Kinh, một công trình kiến trúc cổ kính được xây dựng từ thời vua Lê Lợi
Với tính chất linh thiêng và tôn nghiêm, vương triều Hậu Lê luôn cắt cử chức quan cùng với một đội quân thường trực ở điện Lam Kinh để trông coi, bảo vệ kinh thành, khu Điện miếu và lăng mộ, đảm bảo sự tôn kính đối với tổ tiên.
3. Tái Thiết và Bảo Tồn Giá Trị Di Sản Lam Kinh
Trong nhiều thế kỷ, khu Điện miếu Lam Kinh luôn được tu sửa, làm lại nhiều lần. Tuy nhiên, gần sáu thế kỷ trôi qua, với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử đất nước, sự khắc nghiệt của thiên nhiên và sự vô thức của con người, Lam Kinh đã bị xuống cấp nghiêm trọng và trở thành phế tích.
Tuy các công trình đền đài điện miếu không còn như xưa, nhưng với không gian cảnh quan, nền móng các công trình kiến trúc lăng mộ và nhiều di tích, di vật thời Hậu Lê còn lại, Lam Kinh vẫn là địa chỉ đỏ cần được bảo tồn và phát huy giá trị giáo dục truyền thống.
Nền điện của Lam Kinh với kiến trúc độc đáo, các hàng cột đá vững chãi gợi nhớ về sự tráng lệ của cố đô xưa
Chính vì vậy, năm 1962, di tích Lam Kinh được xếp hạng di tích quốc gia. Đặc biệt, năm 1994, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định 609/QĐTTg phê duyệt Dự án tổng thể tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích lịch sử Lam Kinh. Đến ngày 27/9/2012, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ra Quyết định số 1419/QĐ-TTg công nhận khu di tích lịch sử Lam Kinh là Di tích Quốc gia Đặc biệt, khẳng định tầm vóc và ý nghĩa to lớn của di sản này.
Cổng vào khu trung tâm của cố đô Lam Kinh với những bậc đá cổ kính, mang đậm dấu ấn thời gian và kiến trúc phong kiến
Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, nhiều cuộc hội thảo ở trung ương và địa phương về vương triều Hậu Lê, các Hoàng đế, Hoàng hậu, về di tích lịch sử Lam Kinh đã được tổ chức. Nhiều cuộc nghiên cứu khảo cổ học khu trung tâm Lam Kinh cũng được triển khai, nhằm mục đích xác định quy mô kiến trúc các công trình xưa, vật liệu xây dựng, trang trí mỹ thuật, bổ sung tư liệu, sử liệu về triều đại Hậu Lê và phục vụ cho công tác nghiên cứu thiết kế thi công, bảo tồn, phục hồi, tôn tạo.
Một góc kiến trúc Lam Kinh được phục dựng, với mái ngói cong vút và hoa văn tinh xảo, thể hiện nét đẹp của nghệ thuật kiến trúc thời Lê Sơ
Bia Vĩnh Lăng Lam Kinh, được làm vào thời Lê Sơ, năm Thuận Thiên thứ 6 (năm 1433), đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia. Đây là một minh chứng lịch sử quý giá, giúp tìm hiểu các yếu tố về văn hóa và công nghệ điêu khắc thời bấy giờ. Từ đó đến nay, nhiều hạng mục di tích đã được nghiên cứu bảo tồn nguyên trạng, chống xuống cấp, nhiều hạng mục di tích đã được phục dựng, phục hồi, tu bổ, dần dần tái hiện phần nào diện mạo của Lam Kinh xưa.
Bia đá cổ kính tại Vĩnh Lăng Lam Kinh, một trong những bảo vật quốc gia quan trọng, ghi lại lịch sử và công lao của vua Lê Thái Tổ
4. Giá Trị Lam Kinh Trong Đời Sống Hiện Đại
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Lam Kinh với các giá trị lịch sử, văn hóa to lớn là biểu tượng của lòng tự hào dân tộc về một giai đoạn lịch sử oai hùng chống quân xâm lược và công cuộc xây dựng quốc gia Đại Việt. Theo Ban quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh, từ khi di tích được phục hồi, tôn tạo, cảnh quan di tích sạch đẹp, khách thập phương đến tham quan ngày một đông, nhất là trong dịp lễ hội, mỗi ngày có hàng chục vạn người.
Hình tượng Vua Lê thiết triều khi về thăm Lam Kinh, tái hiện lại khung cảnh quyền uy và trang trọng của triều đình
Điều này không chỉ góp phần nâng cao đời sống nhân dân trong vùng thông qua việc phát triển kinh tế dịch vụ mà còn lan tỏa, quảng bá lịch sử truyền thống của địa phương và lịch sử văn hóa dân tộc ra khắp cả nước và thế giới. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản Lam Kinh chính là cách chúng ta gìn giữ những trang vàng lịch sử, hun đúc tinh thần dân tộc cho các thế hệ mai sau.
Long sàng và các vật dụng trong cung điện vua Lê xưa, được phục dựng một cách tinh xảo, mang đến cái nhìn chân thực về cuộc sống hoàng gia
Hình ảnh phục dựng Long sàng tại Khu di tích lịch sử Lam Kinh, thể hiện sự công phu và tỉ mỉ trong công tác bảo tồn di sản
Kết luận
Khu di tích Lam Kinh không chỉ là một quần thể di sản kiến trúc mà còn là biểu tượng rạng ngời của ý chí quật cường, tinh thần độc lập và sự sáng tạo của dân tộc Việt Nam. Từ cái nôi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đến nơi an nghỉ của các vị vua đầu triều Hậu Lê, Lam Kinh đã chứng kiến và ghi dấu bao thăng trầm lịch sử. Việc bảo tồn, phục hồi và phát huy giá trị của di tích này không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm tự hào, góp phần giáo dục thế hệ mai sau về truyền thống hào hùng của cha ông. Hãy cùng tìm hiểu và khám phá những giá trị vượt thời gian mà Lam Kinh mang lại, để di sản này mãi là nguồn cảm hứng cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Tài liệu tham khảo
- Việt sử thông giám cương mục
- Phan Huy Chú – Lịch triều hiến chương loại chí
- Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 609/QĐTTg (1994) và 1419/QĐ-TTg (2012)
- Thông tin từ Ban quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh