“Tản Viên Từ Phán Sự Lục” (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên) là một trong những áng văn tiêu biểu trích từ “Truyền kỳ mạn lục” của Nguyễn Dữ, tác phẩm được mệnh danh là “thiên cổ kỳ bút” của văn học trung đại Việt Nam. Với cốt truyện ly kỳ, giàu yếu tố kỳ ảo nhưng vẫn ẩn chứa giá trị hiện thực sâu sắc, câu chuyện không chỉ thu hút độc giả bởi những tình tiết bất ngờ mà còn gợi lên nhiều suy ngẫm về công lý, lẽ phải và phẩm chất con người. Trong chương trình Ngữ văn 10 – Kết nối tri thức, việc tìm hiểu và soạn bài về “Tản Viên từ Phán sự lục” giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức văn học mà còn rèn luyện khả năng phân tích, cảm thụ tác phẩm. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn soạn bài chi tiết, phân tích sâu sắc các khía cạnh của tác phẩm, từ đó khẳng định tinh thần chính nghĩa của nhân vật Ngô Tử Văn và những thông điệp mà tác giả Nguyễn Dữ muốn gửi gắm đến cộng đồng độc giả người Việt.
Giới Thiệu Chung Về Tác Phẩm “Chuyện Chức Phán Sự Đền Tản Viên”
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là một trong những truyện đặc sắc nhất của “Truyền kỳ mạn lục”, tập trung khắc họa hình tượng một kẻ sĩ đầy khí phách, dám đấu tranh chống lại cái ác, bảo vệ công lý.
Bối Cảnh và Tác Giả Nguyễn Dữ
Tác phẩm ra đời trong bối cảnh xã hội Việt Nam thời Lê sơ suy tàn, Trịnh – Mạc phân tranh, các thế lực phong kiến tranh giành quyền lực, khiến đời sống nhân dân lầm than, pháp luật không còn nghiêm minh. Nguyễn Dữ (thế kỷ XVI), một danh sĩ ẩn dật, đã gửi gắm những trăn trở, ước mơ về một xã hội công bằng qua các truyện kỳ ảo, mang đậm chất sử thi và triết lý. “Tản Viên từ Phán sự lục” không chỉ là một câu chuyện giải trí mà còn là tiếng nói của lương tri, thể hiện niềm tin sâu sắc vào lẽ phải.
Sức Hút Từ Yếu Tố Kỳ Ảo và Giá Trị Hiện Thực
Yếu tố kỳ ảo là đặc trưng nổi bật của thể loại truyền kỳ, nhưng trong “Tản Viên từ Phán sự lục”, nó không chỉ đơn thuần là sự huyền hoặc mà còn là phương tiện để tác giả phản ánh hiện thực xã hội. Thế giới cõi âm với Diêm Vương, Thổ Công, hung thần… được xây dựng song song với thế giới trần gian, tạo nên một bức tranh “trần sao âm vậy”. Những tình tiết này luôn có sức hấp dẫn đặc biệt đối với độc giả, khơi gợi sự tò mò và lôi cuốn chúng ta vào một thế giới siêu nhiên đầy kịch tính. Cũng giống như khi chúng ta tìm hiểu về những bộ phim đam mỹ Trung Quốc thu hút giới trẻ bởi yếu tố lãng mạn, kỳ ảo, “Tản Viên từ Phán sự lục” lại hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa truyền thuyết, đạo lý và hiện thực cuộc sống qua lăng kính siêu nhiên.
Phân Tích Diễn Biến Chính và Nhân Vật Ngô Tử Văn
Cốt truyện của “Tản Viên từ Phán sự lục” diễn biến theo trình tự thời gian, xoay quanh các sự kiện chính làm nổi bật tính cách và phẩm chất của Ngô Tử Văn.
Chân Dung Ngô Tử Văn – Kẻ Sĩ Cương Trực
Tác giả Nguyễn Dữ đã giới thiệu Ngô Tử Văn (tên thật là Soạn), người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang, là một kẻ sĩ “vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được”. Vùng Bắc vẫn khen chàng là một người “cương trực”.
Ngô Tử Văn nổi giận khi chứng kiến ngôi đền làng bị hồn ma tên tướng giặc họ Thôi chiếm giữ, tác yêu tác quái, khiến Thổ Công chính trực phải chịu cảnh lay lắt. Chàng quyết định tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền, một hành động không chỉ thể hiện sự cương quyết, có tính toán mà còn bộc lộ ý chí mạnh mẽ, quyết tâm diệt trừ cái xấu, đòi lại công bằng cho cộng đồng.
Cuộc Đấu Tranh Với Ma Quỷ và Hung Thần
Sau khi đốt đền, Ngô Tử Văn sốt mê man và mơ thấy tên hung thần, tướng giặc họ Thôi, với thái độ hung hăng, đòi trả đền và đe dọa đưa chàng xuống địa ngục. Tuy nhiên, Tử Văn không hề nao núng, chàng ngồi ngất ngưởng tự nhiên, một thái độ ngang tàng, bất khuất, không e sợ trước cái ác. Sự bất khuất này cũng giống như tinh thần kiên cường cần có khi đối mặt với những vấn đề xã hội như nạn bạo hành học đường, đòi hỏi mỗi cá nhân phải có bản lĩnh để lên tiếng và hành động.
Tiếp đó, Tử Văn gặp Thổ Công – vị thần bản xứ thực sự, được nghe kể rõ câu chuyện oan khuất về viên tướng bại trận của Bắc triều đã cướp đền của mình. Tử Văn kinh ngạc nhưng nhanh chóng lấy lại bình tĩnh, hỏi rõ ngọn ngành và sẵn sàng đòi lại công bằng cho Thổ Công, quyết tâm kiện Diêm Vương để vạch trần sự thật.
Phiên Tòa Công Lý Ở Âm Phủ
Khi bị đưa xuống Âm Phủ, Diêm Vương xét xử. Tại đây, Ngô Tử Văn và tên đội mũ trụ (tướng giặc họ Thôi) tranh cãi kịch liệt, khiến Diêm Vương khó phân định phải trái. Tử Văn không chùn bước, kiên quyết tố cáo tên hung thần và yêu cầu Diêm Vương cử người đến đền Tản Viên để xác minh, bởi nơi đó có viên phán sự Tản Viên có thể làm chứng. Yếu tố này đóng vai trò quyết định, xoay chuyển tình thế phiên tòa.
Thái độ cương quyết, khảng khái của Ngô Tử Văn đã khiến Diêm Vương phải sai người đến đền Tản Viên chứng thực. Khi sự thật được phơi bày – viên tướng giặc họ Thôi đã nói dối, Diêm Vương lập tức xử phạt, đày hắn xuống ngục Cửu U.
Kết Cục Xứng Đáng và Thông Điệp Sâu Sắc
Cuối cùng, Tử Văn được thưởng và trở về trần gian, thoát khỏi cơn sốt mê man. Sau đó, chàng mất đi và được nhận chức Phán sự ở đền Tản Viên. Việc Ngô Tử Văn đồng ý nhận chức Phán sự đền Tản Viên thể hiện mong muốn trở thành một vị quan chính nghĩa, xét xử công bằng những vụ án, để kẻ ác không lộng hành, người tốt không phải chịu khổ. Đây là một kết thúc xứng đáng cho người chính trực, đồng thời thể hiện niềm tin mãnh liệt của tác giả vào công lý, rằng cái thiện sẽ luôn chiến thắng cái ác.
Giá Trị Nghệ Thuật và Nội Dung Của Tác Phẩm
“Tản Viên từ Phán sự lục” không chỉ là một câu chuyện kỳ ảo mà còn là một tác phẩm chứa đựng nhiều giá trị về nghệ thuật và tư tưởng.
Nghệ Thuật Xây Dựng Cốt Truyện và Nhân Vật
Tác phẩm được kể theo trình tự thời gian với các sự kiện liên tiếp, mạch lạc, dễ theo dõi. Ngòi bút của Nguyễn Dữ đã thành công trong việc khắc họa nhân vật Ngô Tử Văn chủ yếu qua lời nói và hành động, từ đó làm nổi bật phẩm chất dũng cảm, cương trực, khảng khái, luôn sẵn sàng đấu tranh bảo vệ cái tốt và diệt trừ cái xấu. Ngay cả khi đối mặt với cái chết, Tử Văn vẫn giữ vững khí tiết. Thậm chí, khi phải chia buồn đám tang của chính mình (trong bối cảnh chàng được coi là đã chết lâm sàng), Tử Văn vẫn giữ được sự bình thản, vượt lên trên nỗi sợ hãi thông thường.
Giá Trị Hiện Thực – “Trần Sao Âm Vậy”
Thế giới thần linh, ma quỷ trong câu chuyện đã thể hiện sâu sắc suy nghĩ của tác giả về quy luật “trần sao âm vậy”. Những lời nói của Ngô Tử Văn với Thổ Công, và đặc biệt là lời phán của Diêm Vương, đã phản ánh hiện thực quan trường thời bấy giờ: những người có tài năng phải lánh đục về trong, trong khi những kẻ có chức có quyền lại cấu kết hại dân. Tác phẩm còn phản ánh hiện thực cuộc sống đầy bất công, khổ cực đối với những con người thấp cổ bé họng trong xã hội phong kiến.
Giá Trị Nhân Đạo – Khát Vọng Công Lý
Tác phẩm đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dũng cảm dám đấu tranh chống lại cái ác của Ngô Tử Văn, đồng thời thể hiện niềm tin vào công lý. Cái chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng cái phi nghĩa. Tác giả muốn nhấn mạnh rằng người ở hiền gặp lành và sẽ được đền đáp xứng đáng. Ngô Tử Văn, với việc làm chính nghĩa của mình, đã nhận được phần thưởng bất tử và để lại tiếng thơm muôn đời. Thông điệp này mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, khích lệ con người sống thiện lương và dám đứng lên chống lại bất công.
Quan Niệm Về Kẻ Sĩ Trong “Tản Viên Từ Phán Sự Lục”
Tác giả Nguyễn Dữ, thông qua nhân vật Ngô Tử Văn, đã đưa ra quan niệm về kẻ sĩ: “Kẻ sĩ không nên kiêng sợ sự cứng cỏi”. Đây là một quan niệm mà chúng ta hoàn toàn nên đồng tình. Kẻ sĩ, những người tri thức, có hiểu biết, không nên vì bất cứ khó khăn hay hiểm nguy gì mà nản lòng, bỏ cuộc. Câu nói này đề cao phẩm chất kiên quyết hành động, đòi hỏi con người phải có bản lĩnh, dám nghĩ dám làm, dám đương đầu với khó khăn thử thách. Tinh thần đó vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, trong mọi lĩnh vực của cuộc sống, từ học tập đến công việc hay những câu chúc sức khỏe ngắn gọn dành cho những người đang gặp khó khăn.
Hình minh họa tác phẩm Tản Viên từ Phán sự lục trong chương trình Ngữ văn 10 Kết nối tri thức
Kết Luận
“Tản Viên từ Phán sự lục” của Nguyễn Dữ là một tác phẩm văn học xuất sắc không chỉ bởi giá trị nghệ thuật đặc sắc mà còn bởi những thông điệp nhân văn sâu sắc. Thông qua hình tượng Ngô Tử Văn, tác phẩm khẳng định khí phách của một kẻ sĩ chính trực, dũng cảm, dám đứng lên bảo vệ công lý và lẽ phải trước mọi thế lực tà ác, dù là ở trần gian hay cõi âm. Niềm tin vào công lý, sự trừng phạt thích đáng cho kẻ xấu và phần thưởng xứng đáng cho người tốt là giá trị cốt lõi mà Nguyễn Dữ muốn truyền tải. Tác phẩm vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn và giá trị giáo dục, là bài học quý giá về lòng dũng cảm, sự kiên định trong việc theo đuổi điều thiện. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về những tác phẩm văn học kinh điển như “Tản Viên từ Phán sự lục” để khám phá vẻ đẹp tâm hồn và trí tuệ của người Việt xưa. Có những thông điệp, dù là trong một câu chuyện cổ hay lời bài hát VSOUL buồn hay vui thời hiện đại, đều có thể chạm đến trái tim và khối óc của chúng ta.
Tài Liệu Tham Khảo
- Nguyễn Dữ, “Truyền kỳ mạn lục” (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên).
- Sách Giáo Khoa Ngữ văn 10, Tập 1, Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống.
- Tài liệu giảng dạy và phân tích văn học trung đại.