Hoa Higanbana, hay còn được biết đến với cái tên mỹ miều hơn là hoa Bỉ Ngạn, Lycoris Radiata hoặc Spider Lily (Huệ Nhện), là một loài hoa nổi tiếng với vẻ đẹp rực rỡ nhưng cũng chất chứa nhiều bí ẩn trong văn hóa Nhật Bản. Nổi bật với màu đỏ thẫm quyến rũ, ý nghĩa hoa Higanbana thường gắn liền với những câu chuyện về thế giới linh hồn và sự chia ly, khiến nó được mệnh danh là “bông hoa của cái chết”. Nhưng tại sao lại có những liên tưởng sâu sắc đến vậy, và liệu Higanbana có thực sự chỉ mang ý nghĩa u buồn?
Higanbana – “Bông hoa của cái chết” trong văn hóa Nhật Bản
Higanbana là một loài cây thân thảo mọng nước thuộc họ Amaryllidaceae, cùng họ với nhiều loài huệ khác. Cây có củ giống hành tây và lá xếp chồng lên nhau như chuối. Từ trung tâm thân cây mọc ra một chùm hoa lớn màu đỏ tươi, trong khi đa số các loài huệ ở Việt Nam có hoa màu trắng. Khi nở rộ, những cánh hoa cong duyên dáng về phía cuống, tạo nên một hình dáng độc đáo và bắt mắt.
Mọc ở nghĩa trang và độc tính tự nhiên
Một trong những lý do chính khiến hoa Higanbana gắn liền với cái chết là do chúng thường mọc quanh các khu vực nghĩa trang, đặc biệt là trên những ngôi mộ ở Nhật Bản. Trong văn hóa Nhật, việc chôn cất người đã khuất phổ biến hơn hỏa táng. Higanbana có nhựa rất độc. Việc trồng loài hoa này xung quanh mộ phần là một phương pháp hiệu quả để ngăn chặn các loài động vật hoang dã (nhất là chuột chũi) đào bới, phá hoại hoặc ăn xác người đã khuất, từ đó bảo vệ sự yên nghỉ của họ.
Hoa Higanbana đỏ rực nở rộ, thường gắn liền với những câu chuyện huyền bí
Nở rộ vào mùa lễ Obon và ngày Shubun-no-hi
Vòng đời đặc biệt của cây Higanbana góp phần củng cố thêm ý nghĩa hoa Higanbana trong văn hóa Nhật Bản. Loài hoa này thường nở rộ vào mùa thu, trùng với khoảng thời gian diễn ra lễ hội Obon – lễ Vu Lan của Nhật Bản, hay còn gọi là ngày “Chubun-no-hi” (Xuân Phân/Thu Phân). Đây là thời điểm người dân Nhật Bản thường đi tảo mộ, tưởng nhớ tổ tiên. Khi đến nghĩa trang, họ thường chứng kiến khung cảnh những cánh đồng hoa đỏ rực nở bạt ngàn, tạo nên một hình ảnh khó phai về loài hoa gắn liền với nơi an nghỉ của người đã khuất và thế giới linh hồn.
Truyền thuyết về màu đỏ rực rỡ và dòng sông Sanzu
Màu đỏ thẫm của hoa Higanbana còn dẫn đến những truyền thuyết dân gian, kể rằng đây là loài cây đã hấp thụ máu từ các ngôi mộ, nên hoa mới có màu đỏ tươi như máu. Người Nhật cũng tin rằng ngày Chubun-no-hi là ngày cánh cửa nối liền thế giới của người sống và người chết mở ra, càng làm tăng thêm hình ảnh Higanbana là “bông hoa của thế giới bên kia”.
Trong Phật giáo Nhật Bản, có một truyền thuyết về dòng sông Sanzu, dòng sông ngăn cách thế giới của người sống (Shigan) và thế giới của người chết (Higan). Theo truyền thuyết này, thế giới Higan tràn ngập hoa Higanbana nở rộ để chào đón những linh hồn chuẩn bị vượt sông. Loài hoa này được cho là có nhiệm vụ dẫn lối linh hồn người đã khuất đầu thai và tiếp tục luân hồi trong vòng sinh tử.
Tên gọi “Shibitobana” và lịch sử nạn đói
Higanbana còn có tên gọi khác là “Shibitobana” (死人花), nghĩa là “bông hoa của người đã khuất”. Tên gọi này không chỉ xuất phát từ mối liên hệ với nghĩa trang mà còn từ độc tính của cây. Trong quá khứ, khi xảy ra nạn đói, một số người đã cố gắng ăn củ Higanbana vì chúng chứa nhiều tinh bột. Tuy nhiên, chất độc còn sót lại trong nhựa cây đã khiến họ bị tiêu chảy, tê liệt, thậm chí tử vong. Điều này càng khắc sâu hình ảnh Higanbana như một loài hoa gắn liền với cái chết và hiểm nguy.
Higanbana và những ý nghĩa khác: Tình yêu, Hoài niệm và Chia ly
Bên cạnh những ý nghĩa liên quan đến cái chết và thế giới linh hồn, ý nghĩa hoa Higanbana còn bao hàm sự đam mê trong tình yêu, nỗi lòng khắc khoải, nhớ nhung, khao khát được gặp lại, dù biết rằng ngày đó có thể không bao giờ đến. Nó cũng tượng trưng cho nỗi nhớ về người đã khuất, một “sự chia ly không hẹn ngày tái ngộ”.
Biểu tượng của sự chia ly không thể tái hợp
Sự chia ly này được thể hiện rõ nét qua vòng đời của cây Higanbana: hoa và lá không bao giờ cùng xuất hiện. Hoa chỉ nở sau khi tất cả lá đã rụng hết. Đặc điểm này đã trở thành một biểu tượng mạnh mẽ cho sự chia xa, mất mát.
Chính vì vậy, hoa Higanbana thường được sử dụng trong nhiều tác phẩm anime và manga Nhật Bản để truyền tải ý nghĩa của sự từ biệt, chia ly hoặc cái chết, làm tăng thêm chiều sâu cảm xúc cho câu chuyện.
Manjushage – Bông hoa của điềm lành và hy vọng
Mặt khác, Higanbana còn được biết đến với tên gọi “Manjushage” (曼珠沙華), nghĩa là “bông hoa từ thiên đường”. Tên gọi này mang một ý nghĩa hoàn toàn trái ngược: người Nhật tin rằng khi có một sự kiện tốt lành sắp xảy ra, những bông hoa đỏ rực này sẽ từ trên trời rơi xuống như một lời chúc mừng, báo hiệu điều may mắn. Điều này cho thấy sự đa dạng và mâu thuẫn trong cách hiểu về ý nghĩa hoa Higanbana, từ một biểu tượng của cái chết đến một dấu hiệu của điềm lành.
Đa dạng sắc màu Higanbana
Dù nổi tiếng nhất với màu đỏ rực, hoa Higanbana còn có những biến thể màu vàng và trắng. Tuy nhiên, sự nổi bật và vẻ đẹp độc đáo của Higanbana đỏ vẫn khiến nó trở thành loài hoa được biết đến và nhắc đến nhiều nhất.
Kết luận
Higanbana thực sự là một loài hoa đa nghĩa, mang trong mình cả vẻ đẹp mê hoặc lẫn những câu chuyện u buồn và huyền bí. Từ biểu tượng của cái chết, sự chia ly không hẹn ngày tái ngộ đến một bông hoa báo hiệu điềm lành, ý nghĩa hoa Higanbana phản ánh chiều sâu văn hóa và tâm linh của người Nhật Bản. Vẻ đẹp đối lập và những câu chuyện ẩn chứa đã biến Higanbana thành một phần không thể thiếu trong nền văn hóa phong phú này, thôi thúc chúng ta tìm hiểu sâu hơn về những thông điệp mà mỗi loài hoa gửi gắm.
Tài liệu tham khảo:
- หมอชาวบ้าน (Ngày 1 tháng 3 năm 2545): “พลับพลึง ช่อหอมขนาดใหม่ที่ถูกลืม”. https://www.doctor.or.th/article/detail/3598
- Garden-Review.com (Ngày 22 tháng 8 năm 2564): “ฮิกันบานะ มนต์เสน่ห์ที่แสนอันตราย”.
- Johannes Schonherr, Japan Experience.com (Ngày 25 tháng 12 năm 2012): “Higanbana – The Flower of the Dead”. https://www.japan-experience.com/plan-your-trip/to-know/understanding-japan/higanbana