Gần đây, sự kiện đau lòng về 11 con voi rừng không may bị nạn tại thác Heo Narok thuộc Vườn quốc gia Khao Yai đã một lần nữa đưa loài vật biểu tượng này trở thành tâm điểm chú ý. Để giúp cộng đồng độc giả Việt Nam hiểu rõ hơn về thế giới của voi, đặc biệt là khái niệm Voi Sí-do, chúng tôi đã tổng hợp thông tin chuyên sâu từ Văn phòng Hội Hoàng gia Thái Lan, biên soạn bởi ông Patchana Boonpradit, cung cấp những kiến thức vô cùng giá trị và thú vị.
Tổng quan về voi và phân loại theo đặc điểm
Voi không chỉ là một trong những loài động vật có vú lớn nhất trên cạn mà còn là biểu tượng quốc gia của Thái Lan. Về đặc điểm chung, voi có màu xám, với chiếc mũi dài gọi là vòi (งวง) và răng dài nhô ra dưới vòi được gọi là ngà (งา).
Trong tiếng Thái, voi được phân loại cụ thể theo giới tính và đặc điểm của ngà:
- Voi đực có ngà dài được gọi là Voi Plai (ช้างพลาย).
- Voi đực có ngà ngắn được gọi là Voi Sí-do (ช้างสีดอ). Đây là điểm khác biệt chính giữa Voi Plai và Voi Sí-do, nằm ở độ dài và hình dáng của ngà.
- Voi cái được gọi là Voi Pang (ช้างพัง).
Một đặc điểm đáng chú ý khác ở voi đực là hiện tượng Tók-Man (ตกมัน) – trạng thái mà tuyến dầu ở thái dương của voi sưng to, tiết ra chất lỏng trong suốt, khiến voi đực trở nên hung hãn, dữ tợn và có mùi hôi nồng nặc.
Từ ngữ chuyên biệt về voi trong tiếng Thái
Từ điển Hoàng gia Thái Lan năm 2009 còn cung cấp nhiều kiến thức sâu rộng về voi thông qua các thuật ngữ khác:
- Các cách gọi khác của voi: Bên cạnh từ “chàng” (ช้าง) thông thường, voi còn được gọi bằng nhiều từ ngữ cổ điển như Kunchon (กุญชร), Khot (คช), Kho-cha-sản (คชสาร), Kha-cha-chạt (คชาชาติ), Chèng (เจ่ง), Đô-mô-rai (ดมไร).
- Cách gọi số lượng voi:
- Đối với voi rừng hoang dã, đơn vị đếm là “tua” (ตัว – con).
- Khi voi tập hợp thành bầy, gọi là “khổ-long” (โขลง – đàn), với voi Pang lớn tuổi nhất làm “chạ-khổ-long” (จ่าโขลง – voi đầu đàn).
- Khi voi rừng được thuần hóa thành voi nhà, đơn vị đếm là “chưa-ợk” (เชือก – sợi dây).
- Khi voi được đưa vào danh sách hoặc phục vụ hoàng gia, đơn vị đếm là “chàng” (ช้าง – con voi).
Các bộ phận của voi
- Vòi (งวง): Là chiếc mũi dài của voi, có phần ngón ở cuối để cầm nắm. Vòi voi còn có các tên gọi khác như Phút (ภุช), Phu-chô (ภูโช), Va-rá-na-kon (วารณกร), Hắt (หัตถ์). Phần gốc vòi phình to giống quả bầu được gọi là Nám-tảo (น้ำเต้า).
- Ngà (งา): Là răng cửa hàm trên mọc dài ra từ miệng voi. Đơn vị đếm ngà là “kình” (กิ่ง – nhánh). Ngà cũng có nhiều tên gọi khác như Thôn (ทนต์), Thăn (ทันต์), Ná-kha-thôn (นาคทนต์), Thá-chà (ทาฒะ), Thá-thá (ทาฐะ).
- Ngà Niam (งาเนียม): Ngà lớn nhưng ngắn, thường chỉ thẳng.
- Ngà Khứa (งาเครือ): Ngà rất dài nhưng có chu vi nhỏ.
- Khănài (ขนาย): Ngà của voi cái.
- Snàp Ngà (สนับงา): Phần thịt bao phủ gốc ngà.
Các vai trò và thuật ngữ liên quan đến con người và voi
Voi không chỉ là động vật mà còn gắn liền với nhiều vai trò và chức vụ trong xã hội Thái Lan xưa:
- Kha-cha-chíp (คชาชีพ): Là người nuôi voi, thầy voi hoặc quản tượng (quân sư voi).
- Ta-phụn (ตะพุ่น): Là những người được triều đình trưng dụng để cắt cỏ nuôi voi.
- Ta-phụn Ya-chàng (ตะพุ่นหญ้าช้าง): Là một hình phạt hoàng gia cổ xưa hoặc chỉ những người bị phạt phải cắt cỏ nuôi voi.
- Chà-tù-lăng-kha-bạt (จัตุลังคบาท): Là sĩ quan cảnh sát hoàng gia được giao nhiệm vụ bảo vệ bốn chân voi chiến của nhà vua trong thời chiến.
- Đút-sà-đì-săng-kơ-wơi (ดุษฎีสังเวย): Là một thể loại thơ ca cổ được viết bằng thể Chanth để ru voi.
Kết luận
Việc tìm hiểu về Voi Sí-do và các khái niệm liên quan đến voi không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về sinh học loài vật mà còn khám phá nét đẹp văn hóa và ngôn ngữ Thái Lan. Qua những định nghĩa chuyên sâu này, chúng ta có thể nhận thấy sự phong phú trong cách người Thái xưa đối xử và miêu tả loài vật thiêng liêng này. Nâng cao hiểu biết về voi là bước quan trọng để cùng nhau bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống của chúng.
Tài liệu tham khảo
- สำนักราชบัณฑิตสภา (Văn phòng Hội Hoàng gia Thái Lan). (Ngày 11 tháng 10 năm 2019). เกี่ยวข้องกับช้าง (Liên quan đến voi). Truy cập từ http://www.royin.go.th/?knowledges=%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%8A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87-%E0%B9%91%E0%B9%91-%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A1