Đoạn trích “Quang Trung đại phá quân Thanh” là một kiệt tác lịch sử, không chỉ tái hiện hào khí anh hùng của dân tộc Việt Nam mà còn khắc họa rõ nét chân dung vị vua áo vải Quang Trung – Nguyễn Huệ lẫy lừng. Với mục tiêu cung cấp tài liệu tham khảo chất lượng cao, bài viết này sẽ Soạn Bài Quang Trung đại Phá Quân Thanh một cách chi tiết, bám sát nội dung sách Ngữ văn lớp 8, bộ sách Kết nối tri thức, giúp các em học sinh dễ dàng nắm vững kiến thức và phát triển kỹ năng phân tích văn học.
Đây không chỉ là một hướng dẫn soạn văn 8 thông thường, mà còn là hành trình khám phá chiều sâu lịch sử và văn hóa, từ đó xây dựng niềm tin vào trí tuệ và tinh thần quật cường của cha ông. Chúng ta sẽ cùng nhau phân tích từng khía cạnh của tác phẩm để thấy rõ tầm vóc vĩ đại của chiến công hiển hách này.
Giới Thiệu Chung Về Đoạn Trích “Quang Trung Đại Phá Quân Thanh”
Để hiểu rõ hơn về đoạn trích hùng tráng này, trước hết chúng ta cần có cái nhìn tổng quan về bối cảnh lịch sử và tác phẩm. Đây là nền tảng quan trọng để soạn bài Quang Trung đại phá quân Thanh một cách hiệu quả.
Bối Cảnh Lịch Sử và Tác Phẩm
“Hoàng Lê nhất thống chí” là một tiểu thuyết lịch sử chương hồi được viết bằng chữ Hán, ghi chép lại những sự kiện lịch sử từ thời Trịnh Sâm đến khi nhà Lê sụp đổ và nhà Tây Sơn suy yếu. Tác phẩm của Ngô Gia Văn Phái, một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, Hà Nội. Họ là những người trung thành với nhà Lê, nhưng với tinh thần tôn trọng sự thật lịch sử và niềm tự hào dân tộc, nhóm tác giả đã khắc họa một cách khách quan và đầy cảm hứng về cuộc khởi nghĩa Tây Sơn và đặc biệt là hình tượng vua Quang Trung. Đoạn trích “Quang Trung đại phá quân Thanh” nằm trong hồi thứ mười bốn, tập trung miêu tả diễn biến chiến dịch thần tốc đánh tan quân Thanh xâm lược vào mùa xuân Kỷ Dậu năm 1789.
Anh Hùng Áo Vải Quang Trung – Nguyễn Huệ
Khi nhắc đến những nhân vật lịch sử lừng danh của Việt Nam, chúng ta không thể không kể đến Hùng Vương, Hai Bà Trưng, Lý Nam Đế, Ngô Quyền với chiến thắng trên sông Bạch Đằng… Trong số đó, Quang Trung – Nguyễn Huệ luôn là một biểu tượng sáng chói. Ông là người anh hùng áo vải, đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Tây Sơn, viết nên những trang sử vàng chói lọi, mà đỉnh cao là chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, đánh tan 29 vạn quân Thanh. Những chiến công vang dội, lẫy lừng của ông được lưu danh vào sử sách cho đến tận ngày nay, khẳng định tài thao lược và ý chí độc lập của dân tộc. Điều này thể hiện qua câu chuyện về vị vua vĩ đại khi lên ngôi hoàng đế, thay đổi niên hiệu và lập tức ra quân, bất chấp thời gian gấp gáp và tình thế khó khăn. Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về những tư tưởng yêu nước, hãy đọc thêm bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, để thấy rõ hơn tinh thần bất khuất của người Việt.
Phân Tích Chi Tiết Đoạn Trích “Quang Trung Đại Phá Quân Thanh”
Đoạn trích “Quang Trung đại phá quân Thanh” có thể chia thành ba phần chính, mỗi phần mang một nội dung quan trọng, góp phần làm nên bức tranh toàn cảnh về chiến thắng lịch sử này.
Phản Ứng Của Bắc Bình Vương Khi Nghe Tin Giặc
Khi quân Thanh kéo vào Thăng Long vào tháng 11 năm 1788, tin cấp báo đến tai Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ (tức Quang Trung sau này) khi ông đang ở Phú Xuân. Phản ứng của ông cho thấy một nhân cách vĩ đại và tầm nhìn chiến lược. Bắc Bình Vương “giận lắm, liền họp các tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay”. Thái độ này không chỉ thể hiện sự cương quyết, dứt khoát mà còn bộc lộ tinh thần trách nhiệm cao độ trước vận mệnh dân tộc.
Những công việc ông tiến hành sau đó đều rất khẩn trương và sáng suốt:
- Ông cho đắp đàn ở núi Bân, tế cáo trời đất cùng các thần sông, thần núi, tuyên bố lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu Quang Trung (thay cho niên hiệu Thái Đức của Nguyễn Nhạc). Việc này mang ý nghĩa chính danh, hợp lòng dân, tạo khí thế cho toàn quân và dân.
- Gặp Nguyễn Thiếp để hỏi cơ mưu, cho thấy sự lắng nghe, trọng dụng hiền tài.
- Tuyển mộ quân lính ở Nghệ An, duyệt binh, phủ dụ quân sĩ, lên kế hoạch tiến quân đánh giặc.
Những chi tiết này khắc họa một Quang Trung nhạy bén, sáng suốt, hành động mạnh mẽ và quyết đoán, xứng đáng là người lãnh đạo tối cao của dân tộc. Thời điểm nhà vua hạ lệnh xuất quân là ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân (1788), cho thấy sự gấp rút và thần tốc trong mọi quyết định.
Kế Hoạch Thần Tốc và Lời Dụ Quân Lính
Chiến dịch Quang Trung đại phá quân Thanh không chỉ là cuộc đối đầu quân sự mà còn là cuộc đấu trí, đấu lòng người. Lời dụ quân lính của vua Quang Trung là một minh chứng hùng hồn cho tài thao lược và khả năng truyền cảm hứng của ông.
Nội dung lời dụ quân lính:
- Khẳng định chủ quyền và tố cáo tội ác: Vua Quang Trung khẳng định chủ quyền đất nước của dân tộc, lên án, tố cáo hành động xâm lược vô nghĩa của quân Thanh. Ông chỉ rõ “đất nào sao ấy”, người phương Bắc không phải nòi giống nước ta, “bụng dạ ắt khác”. Ông vạch rõ tội ác của chúng: “Từ đời nhà Hán đế nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại dân ta, vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi”.
- Nhắc lại truyền thống chống ngoại xâm: Vua Quang Trung khích lệ tướng sĩ bằng những tấm gương chiến đấu dũng cảm của cha ông như Trưng Nữ Vương, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Trần Hưng Đạo, Lê Thái Tổ… để giành lại độc lập, tự chủ.
- Kêu gọi đồng tâm hiệp lực: Ông kêu gọi quân sĩ đồng tâm hiệp lực chống giặc, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đoàn kết.
- Đề ra kỉ luật nghiêm minh: Đồng thời, vua cũng đưa ra kỉ luật nghiêm minh: “Các ngươi đều là những người có lương tri, hãy nên cùng ta đồng tâm hiệp lực để dựng lên công lớn. Chớ có quen thói cũ, ăn ở hai lòng, nếu như việc phát giác ra sẽ bị giết chết ngay tức khắc, không tha một ai”. Điều này cho thấy sự cương quyết, không khoan nhượng với những kẻ phản bội.
Quang Trung còn dự kiến được việc Lê Chiêu Thống về nước có thể làm cho một số người Phù Lê “thay lòng đổi dạ” với mình, nên ông đã có lời dụ vừa chí tình, vừa nghiêm khắc. Lời dụ này không chỉ là một tuyên ngôn mà còn là một chiến lược tâm lý sâu sắc, khích lệ lòng yêu nước và ý chí chiến đấu của binh sĩ. Sau lời dụ này, quân Tây Sơn lập tức lên đường vào tối 30 tháng Chạp, hẹn đến ngày mồng 7 năm mới thì vào thành Thăng Long mở tiệc ăn mừng, thể hiện một sự tự tin tuyệt đối vào chiến thắng.
Diễn Biến Trận Đánh và Thất Bại Của Quân Thanh
Chiến dịch thần tốc của vua Quang Trung được miêu tả hết sức sinh động, gợi lên khí thế sấm sét của quân Tây Sơn.
- Thời gian thần tốc: Nửa đêm ngày mồng 3 tháng Giêng năm Kỷ Dậu 1789, vua Quang Trung đã tới làng Hà Hồi, lặng lẽ vây kín làng. Mờ sáng ngày mồng 5 tiến sát đồn Ngọc Hồi. Toàn bộ hành trình và các trận đánh lớn diễn ra chỉ trong vài ngày Tết Nguyên Đán.
- Thái độ của Tôn Sĩ Nghị: Trong khi quân Tây Sơn hành quân thần tốc, Tôn Sĩ Nghị ở thành Thăng Long lại hoàn toàn bất ngờ. Hắn “tuyệt nhiên không nghe tin cấp báo gì cả, chỉ chăm chú vào yến tiệc vui mừng”. Khi quân Tây Sơn kéo vào, Tôn Sĩ Nghị “sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc giáp, dẫn bọn lính kị mã của mình chuồn trước qua cầu phao”. Hành động hèn nhát, tháo chạy của Tôn Sĩ Nghị là điển hình cho sự chủ quan, yếu kém của quân Thanh.
- Kết quả: Quân Tây Sơn dưới sự chỉ huy tài tình của Quang Trung đã đại phá quân Thanh. Kết quả là một trận đại bại nhục nhã của quân Thanh, chúng phải “dẫm đạp lên nhau chạy về nước”, để lại biết bao thương vong và nỗi khiếp sợ. Điều này khẳng định tài thao lược và sự chuẩn bị kỹ lưỡng của vua Quang Trung. Sự kiện này là một trong những chiến công vĩ đại nhất trong lịch sử Việt Nam, cho thấy tinh thần quật cường của dân tộc ta, đặc biệt là trong những ngày lễ lớn như Tết Nguyên Đán, bạn có thể tìm hiểu tết 2025 vào ngày nào để biết thêm về các ngày lễ truyền thống.
Hình Ảnh Vua Lê Chiêu Thống Khi Bỏ Chạy
Trong sự đối lập với hình tượng anh hùng Quang Trung, vua Lê Chiêu Thống được khắc họa bằng những chi tiết đầy chua xót, tủi nhục.
- Hành động tháo chạy: Khi nghe tin quân Tây Sơn kéo vào thành, vua Lê “trong điện, nghe tin có biến ấy, vội vã cùng bọn Lê Quýnh, Trịnh Hiến đưa thái hậu ra ngoài”. Thậm chí còn “cướp thuyền đánh cá khi thấy cầu phao bị đứt” để qua sông, rồi chạy đến núi Tam Tầng, đồn Hòa Lạc, và cuối cùng là cửa ải để tìm Tôn Sĩ Nghị.
- Thái độ hèn nhát: Vua Lê và đoàn tùy tùng “nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt” khi gặp Tôn Sĩ Nghị, chấp nhận phận vong quốc, sau này phải “cạo đầu tết tóc như người Mãn Thanh”.
- Bản chất: Những chi tiết này cho thấy Lê Chiêu Thống là một vị vua hèn nhát, bất tài, và vì lợi ích dòng họ, vị thế nhà Lê mà trở thành kẻ phản động, “cõng rắn cắn gà nhà”, đi ngược lại quyền lợi của dân tộc.
Thái độ của tác giả Ngô Gia Văn Phái đối với Lê Chiêu Thống là sự xót thương, ngậm ngùi cho số phận một triều đại sụp đổ, dù họ vốn là cựu thần trung thành của nhà Lê. Nhưng trên hết, họ đã đứng trên tinh thần dân tộc và tôn trọng sự thật lịch sử để phản ánh.
Chủ Đề Và Đặc Sắc Nghệ Thuật Của Đoạn Trích
Đoạn trích “Quang Trung đại phá quân Thanh” không chỉ là một trang sử mà còn là một tác phẩm văn học giàu giá trị.
Chủ Đề Chính
Chủ đề của đoạn trích tập trung vào hai khía cạnh chính:
- Phản ánh sự sụp đổ không cưỡng nổi của triều đại Lê – Trịnh và sự hỗn loạn của Đàng Ngoài cuối thế kỷ XVIII, do sự bất lực và sai lầm của vua quan bán nước.
- Ca ngợi khí thế sấm sét của phong trào nông dân Tây Sơn và tài trị xuất chúng của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ. Đây là bài ca hùng tráng về ý chí độc lập, tinh thần quật cường của dân tộc Việt Nam.
Nghệ Thuật Kể Chuyện Lịch Sử
Đoạn trích thể hiện rõ những yếu tố đặc trưng của truyện lịch sử:
- Tái hiện sự kiện, nhân vật lịch sử cụ thể: Tác phẩm tái hiện chân thực các sự kiện và nhân vật có thật trong lịch sử như vua Quang Trung, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị…
- Cốt truyện dựa trên sự kiện có thật: Cốt truyện được xây dựng trên cơ sở các sự kiện đã xảy ra, nhằm thể hiện chủ đề của tác phẩm một cách thuyết phục.
- Ngôn ngữ phù hợp: Ngôn ngữ truyện kể và nhân vật phù hợp với thời đại được miêu tả, tạo cảm giác chân thực và sống động.
- Nghệ thuật trần thuật đặc sắc: Tác giả không chỉ ghi chép sự kiện một cách gấp gáp theo mốc thời gian, mà miêu tả cụ thể hành động, lời nói, làm nổi bật thế đối lập giữa hai đội quân và trung thành với lịch sử dân tộc. Cách kể chuyện này đã tạo nên sức thuyết phục, tính chân thực cao, chứng tỏ tinh thần tôn trọng sự thật lịch sử của Ngô Gia Văn Phái, một nét đặc sắc của thể loại tiểu thuyết lịch sử. Đôi khi, những câu chuyện về những người trải qua đau bụng trên bên trái cũng có thể được kể lại một cách sinh động nếu tác giả chú ý đến từng chi tiết nhỏ.
Cảm Nhận Về Một Chi Tiết Ấn Tượng Trong “Quang Trung Đại Phá Quân Thanh”
Trong đoạn trích “Quang Trung đại phá quân Thanh”, chi tiết khiến người đọc ấn tượng sâu sắc nhất chính là sự sáng suốt trong việc nhận định tình hình địch ta của vua Quang Trung qua lời phủ dụ lính lúc lên đường ở Nghệ An. Lời nói của ông không chỉ là một bài diễn văn khích lệ mà còn là một bản tuyên ngôn độc lập, một chiến lược tâm lý sắc bén. Quang Trung đã chỉ rõ “đất nào sao ấy”, người phương Bắc không phải nòi giống nước ta, “bụng dạ ắt khác”, vạch trần bản chất tham lam, tàn bạo của quân xâm lược.
Ông còn khéo léo gợi nhắc lại những tấm gương chống ngoại xâm anh dũng của cha ông như Trưng Nữ Vương, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Trần Hưng Đạo… để khơi dậy lòng tự hào dân tộc và ý chí quật cường của quân sĩ. Đặc biệt, việc dự đoán được khả năng một số người Phù Lê có thể “thay lòng đổi dạ” và đưa ra lời răn đe nghiêm khắc “nếu như việc phát giác ra sẽ bị giết chết ngay tức khắc, không tha một ai” đã thể hiện tầm nhìn xa trông rộng và sự quyết đoán của một vị minh quân. Chi tiết này không chỉ khắc họa một Quang Trung tài ba, mưu lược, mà còn cho thấy ông là một nhà lãnh đạo thấu hiểu tâm lý binh lính, biết cách đoàn kết và truyền lửa cho toàn quân. Nhờ đó, quân Tây Sơn mới có thể thực hiện cuộc hành quân thần tốc, làm nên chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa lừng lẫy, mãi mãi khắc sâu vào trang sử vàng của dân tộc.
Kết Luận
Qua việc soạn bài Quang Trung đại phá quân Thanh một cách chuyên sâu, chúng ta có thể thấy rõ tầm vóc vĩ đại của chiến công lịch sử và hình tượng người anh hùng áo vải Quang Trung – Nguyễn Huệ. Đoạn trích không chỉ là một tài liệu học tập giá trị cho môn Ngữ văn lớp 8 mà còn là nguồn cảm hứng bất tận về lòng yêu nước, ý chí độc lập và tinh thần quật cường của dân tộc Việt Nam.
Với sự phân tích chi tiết từ bối cảnh đến nhân vật và nghệ thuật kể chuyện, hy vọng bài viết đã mang đến cho độc giả cái nhìn sâu sắc và toàn diện về tác phẩm. Để tiếp tục khám phá thêm nhiều nội dung hữu ích, bạn có thể tham khảo thêm những bài văn mẫu lớp 6 và các tài liệu học tập khác trên blog của chúng tôi. Hãy luôn giữ vững tinh thần học hỏi và tìm tòi để làm giàu thêm kho tàng tri thức của mình!
Tài liệu tham khảo:
- Sách Ngữ văn 8, Tập 1, Kết nối tri thức.